Bağımlılık yakın çağımızın en büyük sorunlarından biri olarak bilinmektedir. Kişileri bedensel, ruhsal ve sosyal olarak olumsuz etkileyen bağımlılık; aile ve toplumlarda da psikolojik, sosyolojik ve ekonomik zararlara yol açabilmektedir. Tüm bu olumsuz etkenlere rağmen bir maddeyi veya alışkanlığı bırakamayan kişiler ise bağımlı olarak kabul edilir.
Bağımlı olmak madde kullanan herkes için bir risktir, sürekli devam eden bir kullanım veya alışkanlığın bağımlılığa dönüşmesi hızlı gelişen bir süreçtir. Zaman içinde bırakılmak istense de bırakılamayan madde kullanımı ve alışkanlıklar belirli bir süre sonra zorunlu hissederek kullanmaya dönüşür. Bu zorunlu kullanım bireylerin hayat kalitesini düşürmeye başlar. Toplumdaki davranışları değişen bireylerin, itibarı negatif olarak etkilenir. Ciddi ruhsal ve fiziksel sorunlar yaşayan bağımlı bireyler genelde bağımlılık ile psikiyatrik rahatsızlıklar da yaşayabilirler. Bir döngü halinde başlayan bağımlılık süreci, doğru zamanda müdahale edildiğinde kontrol altına alınabilmektedir.
Ciddi bir hastalık olan bağımlılık, beyinde birçok değişime sebep olur. Bu sebeple tedavi edilmesi gereken bağımlı kişilerin bunu bir hastalık olduğunu kabul etmesi ve kurallara uyum sağlaması ile daha başarılı bir tedavi süreci meydana gelir. Kontrol altına alınabilen bu hastalık, bazı sebepler ile kolayca tekrar edebilir. Bağımlı kişilerin sosyal çevresinde yaşadığı olumsuz durumlar, yoğun stres hali, kabul edilmeyen veya yarıda kesilmiş ilaç tedavileri bu sebeplerdendir. Dürtülerin artarak kontrolden çıkması ile bağımlılık döngüsü başlamış olur. Bağımlılık döngüsünün farklı aşamaları bulunmaktadır. Bu aşamalardan önce temelde bireyleri bağımlılığa iten iki etken vardır. Bunlardan biri “belki kullanabilirim” düşüncesi diğeri ise “korku ve meraktır”.
Bağımlılık döngüsü diğer aşamalar ile devam eder:
Bu aşamaları zaman içinde tekrar yaşayan bağımlı kişiler, bağımlılık döngüsüne girmiş bulunmaktadır. Bu döngü sürekli tekrar etmeye başladığında ve kişi kendi iradesi ile durumu kontrol edemediğinde bir uzmanla görüşmelidir. Bağımlılık tedavisi sürecinde faydalı olacak adımlardan biri kişinin içerisinde bulunduğu, bağımlılığın başladığı sosyal çevresini değiştirmesi ve geliştirmesidir. Tedavi sürecinde sosyal çevreden alınan destek, kişiyi döngüden uzak tutmaya yardımcı olur.
Bireye bağımlılık tanısı konulması için aşağıda yer verilen ölçütlerin üç tanesinin bir arada görülmesi yeterli olacaktır.
Bağımlılık kavramı genelde bir maddeye olan bağımlılık olarak bilinse de, olumsuz sonuçları gözetmeden ve kontrolsüz bir şekilde yapılan işlerin hepsine bağımlılık demek mümkündür. Sonunda herhangi bir ödül olan veya kişiye keyif veren her şey bağımlılık yapma gücüne sahiptir. Keyif veren herhangi bir maddeyi veya uğraşı terk etmek bağımlı kişi için epey zorlayıcıdır. Peki, bu madde ve uğraşlar nelerdir?
Birçok çeşidi olan alkol, iradeyi zayıflatarak bireylere kontrol kaybı yaşatır ve uyuşturucu maddelere açık hale getirir. Madde bağımlılıklarından da korunmak için alkolden uzak durmak epey önemlidir. Alkolü çok sık tüketen bağımlı bireyler; bedensel, ruhsal ve toplumsal sağlığın bozulmasına sebep olurlar. Zaman içinde olumsuz bir seyir gösteren alkol bağımlılığı doğru zamanda teşhis edilerek, doğru tedavi ile kontrol altına alınabilmektedir.
Dünyada ve ülkemizde önemli bir halk sorunu olan tütün, içerisinde bulunan yüksek oranda nikotin ile bağımlılık yapma potansiyeli yüksek olan maddelerden biridir. Nikotin; sigara, nargile, pipo gibi ürünlerle dumanın solunması ile kişide hem fiziksel hem de psikolojik bağımlılık oluşturur. Birçok sağlık sorununa yol açan tütün ürünleri kişinin bireysel çabası ile bırakılmalı, eğer bu mümkün olmuyorsa bir uzmandan destek alınmalıdır.
Kişilerin vücudunun işlevlerini olumsuz yönde etkileyen maddeleri kullanması ve zarar görmesine rağmen bu kullanımı bırakamamasına madde bağımlılığı denilmektedir. Uyuşturucu olarak kullanılan maddeler kullanan herkes için bağımlı olma riski yaratmaktadır. Kimyasal yapıları farklı olan bu maddeler fiziksel ve psikolojik tahribata yol açar. Zor ve uzun bir tedavi süreci olan bu bağımlılık türünde kararlı olmak ve tedaviye uyum sağlamak çok önemlidir.
Günümüzde hoş vakit geçirme, eğlence ve dinlenme aracı olarak görülen şans ve bahis oyunlarını da içerisine alan kumar; isteyerek, riske girerek, herhangi bir üretim olmaksızın servetin yeniden dağıtılmasıdır. Kişilere, aileye ve topluma çok büyük zararları olan bu bağımlılık türü en yaygın olarak görülen bağımlılıklardandır. Kontrol edilmesi zor olmasına rağmen ek psikolojik destek ile tedavi edilmesi mümkündür.
Birçok faydasını sayabileceğimiz teknoloji, kullanım kontrolünün kaybolması ile çok ciddi zararlara sebep olabilmektedir. Kişilerin diğer bağımlılıklarda da olduğu gibi teknolojik araçlara ulaşamadığında da yaşadığı yoksunluk, teknolojik bağımlılık olarak kabul edilir. Dijital bağımlılık, internet bağımlılığı, bilgisayar bağımlılığı olarak da adlandırılan bu bağımlılık türü kişiye zarar verecek nitelikte olduğunda tedavi edilmelidir.
Bağımlılık türleri; belirtileri, nedenleri ve tedavileri ile ilgili okunacak birçok kaynak bulunmaktadır. Hayatımızı, yaşam kalitemizi olumsuz yönde etkileyecek olan bağımlılık konusunda bilinçlenmek önemlidir. Daha fazla detaylı bilgi için Yeşilay Yayınları tarafından hazırlanan101 Soruda Bağımlılık adlı kitaba, Yeşilay Market üzerinden ulaşabilirsiniz!